.

بۆچی بەشداری هەڵبژاردن بکەم؟ کێ هەڵبژێرم؟

ڕابەر هەورامی:

هەڵبژاردن یەکێکە لە ئامرازە سەرەکیەکانی دیموکراسی، تاکە هۆکاری ئاڵوگۆڕێ دەسەلاتە بە ڕێگەی ئاشتیانە. ئەگەر سەیرێکی داتاکانی دامەزراوەی (ڕێبەری هەڵبژرادنی جیهانی بکەین 2((IFES) ، هەرەوها ئەگەر سەیری ئامارەکانی 3World Population Review بکەین لە 2023 دا دەبینین بەرزترین ڕێژەی بەشداربوون لە هەڵبژاردنەکاندا لە سەنگاپورا بووە کە لەسەدا 93ی دەنگدەران بەشداربوون، هەروەها نزمترین ڕێژەی بەشداربوون لە نەیجیریا بووە کە لەسەدا 23 بووە. سەنگاپورا یەکێکە لە ولاتە خۆشگوزەرانەکان و داهاتی تاک تێیدا بەرزە، لەلایەکی ترەوە نەیجیریا یەکێکە لە ولاتە دیکتاتۆریە خراپەکانی جیهان، کە هاوڵاتیانی بەدەست هەژاریەوە دەناڵێن.

لەلایەکی ترەوە بەپێی، داتاکانی 4GSOD  وFreedom house 5 کە پلەبەندیان بۆ وڵاتانی دیموکراسی کردووە، تێبینی ئەوە دەکەین کە ئەو وڵاتانەی کە دیموکراسین یان نیمچە دیموکراسین ڕێژەی بەشداری کردنی هاوڵاتیان لە هەڵبژاردندا زیاترە لە لەو وڵاتانەی کە دیموکراسی نین یاخود دەسەلاتی تاكڕە و دیکتاتۆریان هەیە.

سەیری خشتەکەی خوارەوە بکە:

ئەم خشتەیە ئەوە دەخاتە ڕوو، کە کاریگەری هەڵبژاردن و دیموکراسی دوو هێڵێ تەریبن، هەرچەند ڕێژەی بەشداری کردن لە هەڵبژاردندا بەرزتربێت ئەوا ئەگەری دیموکارسی و ئاڵوگۆری دەسەلات بە ڕێگای ئاشتیانە بەرزترە.

ئێستا تۆی دەنگەدەر دوو ڕێگات لەبەر دەستە، یان ئەوەتا دەتەوێ وڵاتەکەت بەروە وڵاتێکی  وەک سەنگاپورا و ولاتانی دیموکراسی بڕوات، یان ببیتە وڵاتێکی وەک نەیجیریا و سودان کە لە خراپترین دۆخی ئابوری و سیاسیدان.

کێ هەڵبژێرم؟

ئەفلاتون لە کۆمارەکەیدا ئاماژە بە پادشای فەیلەسوف دەکات، ئەو پێی وایە کە دەبێ فەرمانرەوا فەیلەسوف بێت، چونکە  فەیلەسوف خاوەنی تێڕوانین و بینینی خۆیەتی. لەلایەکی ترەوە واتا ئەوانەی لەدەسەلاتن پێویستە ڕۆشنبیر و زانابن، چونکە ئەوان خاوەنی تێڕوانین و ئایدیای خۆیان هەیە.

 ئەگەر ئەمە ورد تر بکەینەوە، واتە دەبێ ئەوانەی لە دەسەڵاتن لانیکەم خاوەنی سێ خەسڵەت بن، یەکەم؛ خوێندەواری، واتە خاوەنی شەهادەیەک بن. لەبەر ئەوەی پەلەرمان جێگای یاسادانانە و دەسەلاتی تەشریعی حکومەتە، دەبێ ئەو کەسەی دەچێتە پەرلەمان هێندە خوێندەواری هەبێت کە بزانێ بۆ لێرە و کاری چیە.

دووەم؛  ئەزمونی کاری هەبێت. ئەمە پەیوەندی بە دونیای واقعەوە هەیە، ئەگەر کەسێک ئەزمونی کاری نەبێت، ئەوا خۆی و میلەتەکەی بەرەو هەڵدێر دەبات.

 سێیەم؛ پێگەی سیاسی، واتە لە مەقامێکدا بن کە خۆی خاوەنی بڕیاربێت نەک بڕیاری بەسەردا بدرێت. پێگەی سیاسی کەسەکان بۆ پەرلەمان گرنگە، چونکە ئاگاهی بە سیاسەتی  وادەکات کە بزانی چۆن ئاراستەی حکومەت بکەیت و هەروەها چۆن چارسەر و چاودێری کارەکان بکەیت، لێهاتووی کەسەکان وادەکات کاریگەری حزب لەسەر حکومەت کەم دەکاتەوە چونکە لێرەدا کەسەکان دەبنە نوێنەری راستەقینەی تاکەکان نەک حزبەکان، واتە حزب ئاراستەیان ناکات کە دەنگ بە چ یاسایەک بدەن و دەنگ بە چی نەدەن، بەلکو خۆیان خاوەنی بڕیارن. کوردستان ساڵانێکە بەدەست ئەم کێشەوە دەروانێت ئەوانەی کە چونەتە پەرلەمان خاونی هیچ کام لەو سێ خەسڵەتە نەبوون، وەک فەرمانبەرێکی حزب لە کایەیەکی حکومیدا کاریان کردووە، بونەتە نوێنەری حزب نەک تاکەکان.  ئەم سێ خەسلەتە وادەکەن کە ئاراستەی حکومرانی بگۆڕێت بەئاراستەیەکی باشتر.

لێرەوە ئەوە بە ئاشکرا ڕوون دەبێتەوە کە لیستی ١٤٨ی یەکگترووی ئیسلامی کوردستان لە هەموو لیستەکانی تر پەرۆشی چاکسازیە لە کوردستاندا. ئەوە چەندین هەڵبژاردنەوە یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان بە گیانێکی بەرپرسیارانە و ئەخلاقیانەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخەدا دەکات، هیچ کەسێکی نەناردوتە پەرلەمان ئەگەر خاوەنی ئەو سێ خەسلەتە نەبووبێت.

لە کۆتایدا دەڵێم ئەگەر تۆی بەڕێز بەشدای هەڵبژاردن ناکەی ئەوا مافی گلەی و بەرواوردکاریت نیە لەگەل وڵاتانی تردا. هەروەها ئەگەر دەتەوێ بە گیانێکی بەرپسیارانە دەست بۆ گۆرانکاریەکان ببیەت ئەوا ئەمجارە لیستی ١٤٨ی یەکگتوی ئیسلامی کوردستان هەڵبژێرە.